Ένα δίκτυο από σκάλες, πάνω από εβδομή­ντα, απλώνεται στον Άγιο Νικόλαο. Σκάλες που βγάζουν στη θάλασσα και δεσπόζουν στον κόλπο του Μιραμπέλου ή σκάλες της εν­δοχώρας που ενώνουν οικοδομικά τετράγωνα και διατρέχουν συνοικίες, σκάλες γυμνές και σκάλες που ανάμεσα στα σκαλοπάτια τους φυτρώνουν ακόμη χαρουπιές -το δέντρο που ήταν κάποτε πολύτιμο για την οικονομία της πόλης- σκάλες που έχουν κατοικηθεί από τους περίοικους με γλάστρες και παγκάκια ή σκάλες που ορθώνονται απρόσωπες και, δύσκολες στην ανάβαση, κόβουν την ανάσα∙ σκάλες που κρύβουν ιστορίες, γιατί πάντα οι σκάλες κρύβουν ιστορίες, δημόσιες ιστορίες και μύχιες ιστορίες, ιδιωτικές. Οι σκάλες του Αγίου Νικολάου είναι ένας παλλόμενος οργα­νισμός, το πνεύμα της πόλης.

Agios Nikolaos possesses an impressive network of stairs, over seventy of them. Stairs leading to the sea dominating over the gulf of Mirabello or others which connect city blocks and cross neighbourhoods. Stark stairs and others where carob trees (once a very important tree for the city’s economy) still manage to grow between their steps. Stairs occupied by nearby residents who have placed flower pots and benches on them. Austere, breathtaking and difficult to climb stairs looming over the neighbourhood. Stairs which have stories to tell, because stairs always have stories to tell; public, intimate or private ones. The stairs of Agios Nikolaos is a vibrant organism, the spirit of the city.

Ποια είναι όμως αυτή η πόλη που από μικρός παράλιος οικισμός του 19ου αιώνα, εξελίχθη­κε σε διαμετακομιστικό εμπορικό λιμάνι και μετά από τη δεκαετία του 1960 έγινε το πρώ­το μεγάλο κέντρο τουρισμού στην Κρήτη; Η πόλη που ξεκίνησε με το πρωτοποριακό ρυ­μοτομικό σχέδιο του 1905, που εκτίθεται στο Λαογραφικό Μουσείο Αγίου Νικολάου, και γιγαντώθηκε, σκαρφάλωσε στους λόφους; Η πόλη που ακολούθησε ένα ορμητικό μοντέλο δόμησης από κάτω προς τα πάνω, προσαρ­μοσμένο με αυθόρμητη διάνοια στις πιεστικές ανάγκες της οικονομίας και του οράματος της ανάπτυξης; Που έχει τα σημάδια του ενθουσιασμού και των τραυμάτων των τελευταίων πενήντα χρόνων; Που έχει άρρηκτους δεσμούς με τις τελετές του τόπου, τελετές και χειροτεχνίες που συχνά απωθεί;

Η έκθεση «Το Πνεύμα της σκάλας» είναι ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα που έχει ως στόχο του να μελετήσει και να αναδείξει την αρχιτεκτονική και πολιτιστι­κή κληρονομιά του Αγίου Νικολάου με σημείο αναφοράς το δίκτυο από σκάλες που απλώνεται στην πόλη. Ξεκινώντας από το καλοκαίρι του 2018, αναθέτει σε εικαστικούς και αρχιτέκτονες να επέμβουν ή να διαμορφώσουν σκάλες, ενεργο­ποιώντας σε κάποιες περιπτώσεις τη γειτονιά, να δημιουργήσουν διαδρομές μέσα στην πόλη, να ορίσουν στάσεις, να διαπραγματευτούν στερεότυπα και αφηγή­σεις, να καταλάβουν τις σκάλες ως σημείο συνάντησης, ανταλλαγής και σχέσεων.

But what do we really know about this city which started as a small seaside hamlet back in the 19th century, continued as a transit commercial port and evolved into the first important tourism destination in Greece during the 1960’s?  This city which was developed following the ground-breaking street plan of 1905, a plan which is exhibited at the Agios Nikolaos Folklore Museum, which expanded and took over the hills? This city which followed a violent bottom-up building model adapted to the increasingly pressing needs of the economy and the vision for development? A city which bears the scars of the excitement and the wounds of the last fifty years? A city which is inherently linked to the rituals of this land, the very rituals and handicrafts that it often turns its head to?  

The exhibition “The Spirit of the Stairs” is a long-term programme aiming at studying and promoting the architectural and cultural heritage of Agios Nikolaos using its network of stairs as a point of reference. Starting from summer 2018, it calls visual artists and architects to interact with or reshape stairs, often working with the nearby residents, to create city routes, to set attitudes, to question stereotypes and narratives, to perceive the stairs as a meeting point and as a point of exchange and personal relations.

Κάθε σκάλα που διαμορφώνεται έχει ξεχωριστό χαρακτήρα και αναδεικνύει δια­φορετική αρχιτεκτονική, πολιτισμική, συμβολική ή σωματική διάσταση της σκά­λας ως μορφής και ως λειτουργίας. Από τη σκάλα ως μοτίβο και σταθερό θέμα στην ιστορία της τέχνης της Λίζης Καλλιγά ως τη σκάλα-πανόραμα προς τη θά­λασσα και τα στερεότυπο βλέμμα μας προς αυτήν της Αγγελικής Σβορώνου, από τη σκάλα που ανακαλεί την τοπική υφαντική παράδοση της Ειρήνης Μπολανάκη στη σκάλα-τόπο συνάντησης και προφορικών ιστοριών της γειτονιάς του Θάνου Καρδούλα, από τη σκάλα του Αντώνη Βασιλάκη που επισκέπτεται αφηγηματι­κά το κείμενο του Απόκοπου ως καθόδου στον Άλλον Κόσμο έως τη σκάλα της Περσεφόνης Νικολακοπούλου που παραπέμπει στη θεολογική έννοια της κλίμα­κας με αναπάντεχες συνδέσεις σε πρόσφατες αλλά ξεχασμένες πλέον ιστορίες, από τη σκάλα με τους φασματικούς φύλακες της Έλλης Φωτοπούλου στη σκάλα της Κλειτίας Κοκαλάρι μνημείο στα εφήμερα ενθυμήματα των διακοπών και στη σκάλα με την αναπάντεχη συμβίωση του οικοδομικού με το φυτικό της Ευγενίας Αντωνίου κάθε σκάλα της έκθεσης μας καλεί να περπατήσουμε στον Άγιο Νικό­λαο και να αναρωτηθούμε για τη σχέση μας με την πόλη, με τις έννοιες αλλά και με το σώμα μας και τις αντοχές του.

Each stair which undergoes a makeover is unique and highlights a different architectural, cultural, symbolic or corporal dimension of the stairs as a form and a functional element. From Lizi Kalliga’s stairs as a pattern and a classic subject in the history of art to Angeliki Svoronou’s  stairs-panorama of the sea and our clichéd way of looking at it; from Eirini Bolanaki’s stairs which reflect the local waving tradition to Thanos Kardoulas’ s stairs-meeting & storytelling point for the neighbourhood; from Antonis Vasilakis’ stairs which engage in a dialogue with the text of Apokopos as a descent into the Other World to Persephone Nikolakopoulou’s stairs which refer to the scale in the theological sense with surprising associations with recent yet forgotten stories; from Elli Fotopoulou’s stairs and their spectral guardians to Klitia Kokkalari’s stairs as a monument of the ephemeral memories of vacations and to Evgenia Antoniou’s stairs with the amazing coexistence between construction and vegetation. All stairs invite us to walk around the city of Agios Nikolaos and reflect on our relationship with the city, with the concepts, with our body and its limits.

Η έκθεση «Το Πνεύμα της σκάλας» ολοκληρώνεται στο Λαογραφικό Μουσείο Αγί­ου Νικολάου με έργα των καλλιτεχνών της έκθεσης τοποθετημένα ανάμεσα στα πλούσια εκθέματα μιας σπάνιας συλλογής. Κρυμμένα ανάμεσά τους, καλούν τον θεατή να τα ανακαλύψει και να δημιουργήσει σχέσεις ανάμεσα στον εσωτερικό χώρο και τις υπαίθριες διαδρομές, στην παράδοση και τη σύγχρονη παρέμβαση, στα στοιχεία εκείνα που αποτελούν το πνεύμα της πόλης, το πνεύμα της σκάλας.

Σε συνεργασία με την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών ο Πολιτιστικός Αθλη­τικός Οργανισμός του Δήμου Αγίου Νικολάου υποδέχεται φοιτητές της σχολής οι οποίοι έχουν δημιουργήσει το δικό τους έργο, εγκαινιάζοντας έτσι ένα ετήσιο πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών από τον Δήμο Αγίου Νικολάου.

Ελένη Κούκου – Θεόφιλος Τραμπούλης

 “The Spirit of the Stairs” is complemented at the Agios Nikolaos Folklore Museum with works by the artists who participate in the exhibition which have been integrated to the exhibits of such a rare collection. Hiding among those exhibits they call the visitor to discover them and to create interconnections between indoor space and outdoor routes, tradition and contemporary intervention, between all those elements which comprise the spirit of the city, the spirit of the stairs.

Finally, in collaboration with the School of Fine Arts, the Cultural and Sports Organisation of Agios Nikolaos (PAODAN) is hosting students of the former who have created a work for the exhibition and therefore, an annual hosting programme for artists by the municipality of Agios Nikolaos is starting. 

Eleni Koukou – Theofilos Trampoulis